Sturen op emoties
Emoties vertellen ons over het belang van de dingen die we waarnemen. Zowel in positieve als negatieve zin. Tegelijkertijd kleurt de stemming waar we in verkeren onze waarneming. De auto fungeert als sterke geleider van emoties. Emoties zijn bij uitstek het terrein van de psychologie. Het zou het verkeersveiligheidsbeleid een impuls geven om onderzoek te doen naar hoe hier beter op kan worden ingespeeld. In deze blog vast een reisje langs verschillende emoties die we in het verkeer tegen komen. Wat doen ze met ons, waar komen ze vandaan en hoe kunnen we ze een beetje onder controle houden?
Emoties remmen de ratio
Sterke emoties doen iets met je hersenen. Ze remmen het gedeelte waarmee we bewust nadenken, de frontale hersenkwab. Als je dus echt kwaad bent of angstig (of hopeloos verliefd, maar daar gaat het nu niet over) kun je niet meer zo goed nadenken. En dat is te merken in het gedrag. Je doet dingen waar je spijt van krijgt. Ook kunnen emoties je zelfbeeld en je vermogen om situaties op waarde te schatten, beïnvloeden.
In hoeverre iemand zich laat meeslepen door emoties verschilt van persoon tot persoon, maar ook per situatie. Het verkeer is bij uitstek een plek waar emoties met je aan de haal gaan. Vooral in de auto. Een (verraderlijk) gevoel van anonimiteit, de overweldigende macht van de machine, de behoefte aan personal space (ons rijdend territorium), i dentificatie (ego-expansie in staal) en compensatie (de ideale afreageermachine) zorgen voor een licht ontvlambare cocktail. Een scala van emotionele uitbarstingen ligt op de loer.
Emoties zijn niet goed of fout in zichzelf. De manier waarop we er mee om gaan in specifieke situaties bepaalt of ze nuttig of hinderlijk zijn en voor wie. Bij de combinatie van emoties en verkeer denken we al snel aan negatieve gevoelens en agressief gedrag. Dat beeld ga ik hieronder in eerste instantie bevestigen, maar … ik eindig met een positieve emotie. Je kunt dus gerust verder lezen, want dit verhaal heeft zogezegd een happy end.
Angst
Ruim 70 procent van de Nederlandse automobilisten zit wel eens angstig achter het stuur. Mannen zijn vooral onzeker over hun rijkennis, terwijl vrouwen eerder twijfels krijgen als het gaat over hun rijvaardigheden. Oplichtende lampjes op het dashboard en bijzondere verrichtingen, zoals fileparkeren en de hellingproef bezorgen Nederlanders ook het nodige angstzweet.
Angst is een oeroude emotie. Een deel van de hersenen dat diep verstopt zit – de amygdala of amandelkern – en verbindingen heeft met bijna alle andere systemen in de hersenen reguleert onze angsten. Je gaat adrenaline aanmaken. Lichamelijk kan het leiden tot zweten, trillen, of plotselinge pijn in je buik. Omdat de amygdala informatie van verschillende zintuigen koppelt aan emoties, kan het denken aan bepaalde situaties al angstgevoelens opwekken. Zo krijgen sommige mensen al de zenuwen als ze alleen al denken aan het moeten rijden in een grote stad of aan het inparkeren in een smalle parkeergarage. De functie van angst is dat we ons voorbereiden op dat wat we niet prettig vinden en dat uit de weg kunnen gaan.
Maar als je de confrontatie toch aan moet of wilt gaan, kan de angst je behoorlijk in de weg zitten. Het verhoogt soms de kans op falen.
Een paar tips:
– Bedenk voor jezelf wat jou onrustig maakt in de auto. Oefen er mee in relatief veilige omstandigheden.
– Ken je mensen die bang zijn in bepaalde verkeerssituaties, complimenteer hen als ze deze met succes niet uit de weg zijn gegaan. Niets werkt zo goed voor het zelfvertrouwen als waardering van iemand anders.
– Ook een tip voor wegbeheerders: houd meer rekening met angst als emotie bij weggebruikers. Richt drukke kruispunten, tunnels of smalle wegen optimaal in vanuit menselijk oogpunt. Zorg voor verlichting, eenduidige inrichting en goede bebording.
Irritatie en woede
Woede is een bijzonder sterke emotie en zet aan tot actie, zoals ‘afreageren’, ‘wraak’, ‘vernietigen’ of ‘onschadelijk maken’. Woede zorgt voor het aanmaken van het stresshormoon cortisol. Kleine hoeveelheden hiervan leiden al tot een soort energie-explosies in het lichaam.
Woede wordt vaak veroorzaakt door irritatie of frustratie, die op hun beurt weer ontstaan door tegenvallers, belemmeringen bij het realiseren van doelen of onrechtvaardigheid. We voelen ons genoodzaakt te gaan ‘vechten’ en als dat niet het gewenste resultaat heeft, neemt de frustratie alleen maar toe. In het verkeer ergeren we ons aan van alles. Bumperkleven, te hard of juist te zacht rijden, te lang links blijven hangen, enzovoort.
Als we niet oppassen zitten we ons van onze herkomst tot onze bestemming continu op te fokken, nog los van alle frustraties en ergernissen die heel ergens anders hun oorsprong hebben, maar als verstekeling met ons meereizen. Hoe erg het allemaal wordt, hangt sterk af van ons karakter. Ook externe variabelen als moeheid, honger, hormonale schommelingen, en gebruik van bepaalde middelen dragen hun steentje bij.
Woede is besmettelijk. Asociaal gedrag in het verkeer, lokt vaak dito reacties uit bij medeweggebruikers. Het feit dat we per dag vaak zonder enige moeite van rol wisselen, maakt dat we ons als automobilist enorm kwaad kunnen maken over het gedrag van een fietser, terwijl we een half uur later op de fiets hetzelfde doen en ons woest maken om de reactie van de automobilist die wij kort daarvoor nog waren.
Opnieuw een paar tips om de controle te behouden. Voor wat ze waard zijn natuurlijk, tegenover deze daverende oerdrift:
– Tel tot 10 om de boze reactie uit te stellen. In die tussentijd kan de ratio het wellicht weer overnemen en is alles voldoende genuanceerd.
– Een ademhalingsoefeningetje: haal een paar keer diep in door je neus en uit door je mond. Laat af en toe een pauze vallen. Je wordt er een klein beetje ‘high’ van. Op zich is dat weer niet zo gewenst in het verkeer, maar als je het op deze manier doet, kan het net.
– Ga flink schelden in plaats van het principe oog-om-oog-tand-om-tand in praktijk te brengen. Dat kan voldoende opluchten.
– Als de boosheid gericht is op asociaal gedrag van een andere weggebruiker, kun je ook redeneren dat die ander vast een heleboel te compenseren heeft. Kleineer hem in je gedachten, niet in daden. In Australië voerde men ooit campagne waarin verkeershufters belachelijk werden gemaakt. Werp hieronder een blik op de campagne.
Wantrouwen
Wantrouwen is een overwegend beperkende emotie. Het zorgt voor een negatieve kijk op de wereld en mensen kunnen het dan niet gauw goed bij je doen. De basis voor vertrouwen en wantrouwen wordt al gelegd in je eerste levensjaar, waar je prille ervaring opdoet met het vervullen van je behoeften (eten, drinken en veiligheid).
Als je de intenties van je medeweggebruikers bij voorbaat negatief inschat, dan is verkeersdeelname geen feest. Hetzelfde geldt richting wegbeheerders, handhavers en overheid. Met de houding ‘wegbeheerders zijn onbekwaam, de politie wil alleen mijn geld uit de zak kloppen en de overheid, tja, de overheid gooit geld over de balk en behartigt mijn belangen zelden of nooit’ wordt het leven er niet vrolijker op. Wantrouwen wordt vaak een self-fulfilling prophecy. Je filtert de werkelijkheid zodanig dat je voortdurend in je wantrouwen bevestigd wordt. Door paranoïde trekjes te vertonen, reageren anderen op je zoals jij al voorspeld had. Veel meer dan het advies om anderen het voordeel van de twijfel te geven, valt hier niet te geven. En voor gezagsdragers geldt: communiceer positief, transparant, alleen als het nodig is, geef feedback en wees consequent! Dan neem je de belangrijkste basis voor wantrouwen weg.
Emoties in kaart gebracht
Emoties hebben een effect ergens in ons lichaam. Verliefdheid maakt ons warm van binnen, angst drukt op de borst en woede doet ons hoofd ontploffen. Wetenschappers hebben de fysieke effecten van emoties letterlijk in kaart gebracht en vastgesteld waar onze emoties voelbaar zijn. Het resultaat is in het plaatje hieronder te zien.
Zou het helpen als we onze medeverkeersdeelnemers zo zouden kunnen waarnemen? We zouden dan precies weten hoe hij of zij zich voelt en daar rekening mee kunnen houden. Of zou het de zaak er alleen maar erger op maken? Ik vrees zelf dat het tweede wel eens het geval zou kunnen zijn.
Vreugde
Ik had beloofd met een positieve emotie te eindigen. ‘Vreugde’ toont onze tevredenheid met de omstandigheden waarin we verkeren. Als dit langer aanhoudt, spreken we van geluk. Neurologisch speelt de neurotransmitter serotonine hierbij een belangrijke rol.
En laten we eerlijk zijn; als we al die negatieve emoties een beetje onder controle houden, kan autorijden heel leuk zijn. Het roept gevoelens op van vrijheid, ongebondenheid, status en voldoening. Het is een bezigheid die een zekere bedrevenheid vraagt, uitdaging biedt en direct bevrediging schenkt. En als het rijden met de auto al leuk is, wat voel je dan bij de aanschaf van een nieuwe auto? Het geluksniveau dat Nederlanders ervaren na zo’n aanschaf wordt maar liefst met een dikke 7 op de ‘schaal van geluk’ beoordeeld. En dan op de valreep nog even een vooroordeel wegnemen: vrouwen krijgen nog een iets blijer gevoel dan mannen bij het aanschaffen van een nieuwe auto…
Referenties
Braam, Th., 2009, Wat woede doet met je lichaam en brein, Brainquest.
Dirne, S., 2012, De 7 zonden: Woede en Wraak, Psyblog.
Mesken, J., 2006, Determinants and consequences of drivers’ emotions. SWOV, Leidschendam.
Nummenmaaa, L., Glereana, E. Harib, R. & Hietanend, J.K., 2013, Bodily maps of emotions, PNAS.
Verduyn V, Lavrijsen S. , 2014, Which emotions last longest and why: The role of event importance and rumination. Motivation and Emotion. Published online October 31.