Het pretpark dat altijd open is

Ook in de spits op dat drukke kruispunt

 

Gerard Tertoolen, 28 december 2017

 

De smartphone is niet meer weg te denken uit ons leven. Kijk eens rond op een station, een terrasje of een willekeurig plein waar mensen lopen; vrijwel iedereen is ‘connected’, vertoeft niet alleen in de fysieke ruimte, maar ook in een digitale wereld vol informatie en verleidingen. Het heeft voor- en nadelen. Het geeft ons een prettig gevoel en we ontdekken continu nieuwe dingen. Tegelijk kunnen we steeds minder ‘zonder’ en verhoogt het ons stressniveau. We zijn afgeleid van de ‘echte dingen’ in het leven en onderzoek toont aan dat mensen die hun smartphone meer gebruiken, niet goed herstellen van de werkdruk die ze gedurende de dag hebben gehad. Deze mensen ervaren meer burn-out symptomen. Wat doen we onszelf eigenlijk aan? En waarom kunnen we geen onderscheid meer maken waar gebruik van de smartphone wel en niet gepast is? Zoals in het verkeer….

Smartphone junkies

Bezig zijn met tekstberichten verzesvoudigd de kans op een ongeval volgens Amerikaans onderzoek. Volgens het ministerie van infrastructuur en waterstaat gebruikt meer dan de helft van de Nederlanders met een smartphone (10 miljoen mensen) het apparaat ook onderweg. Volgens de laatste cijfers van het CBS zou één op de acht zitten te appen terwijl hij rijdt, onder bestuurders tussen 18 en 35 jaar is dit zelfs een kwart!

Ons smartphonegebruik krijgt steeds meer trekjes van een verslaving. En voor wie nu meteen de ‘dat-is-wel-wat- overdreven- kaart’ trekt: veel mensen krijgen fobie-achtige klachten als ze geen mobiel bij de hand hebben. Het varieert van onrustige gevoelens tot het uitbreken van het klamme zweet en rillingen. Meer dan de helft van de jongeren tussen acht en achttien jaar, geeft aan niet meer te kunnen leven zonder smartphone. Nomofobie heet dat.

Een ander kenmerk van verslaving is dat we geen onderscheid meer kunnen maken tussen waar het gebruik van de smartphone wel en waar het niet gepast is. Mensen die in het restaurant meer interesse hebben in hun telefoon dan in hun gezelschap (‘sociale media’), tijdens presentaties en vergaderingen meesttijds op je scherm kijken en … natuurlijk; achter het stuur twitter, Facebook en je mail checken. Hoe sterker we gaan ontkennen dat de smartphone ons leven beheerst, hoe meer we daaraan kunnen twijfelen. Precies dat is de reden dat we voorzichtig moeten zijn met onderzoek zoals dat van kenniscentrum VeiligheidNL dat op basis van zelfrapportage concludeert dat minder dan 1 procent van de fietsers die op de spoedeisende hulp belanden, gewond zijn geraakt door een ‘appongeluk.’ Wat is het woord van een junkie immers waard?

Dopamineshotje halen

Verslaving ontstaat doordat onze hersenen ons belonen. Bij het gebruik van de smartphone komt – net als bij ander leuke dingen als seks en lekker eten – dopamine vrij. Omdat je hersenen gewend raken aan een bepaalde hoeveelheid dopamine, loop je het risico geleidelijk aan steeds meer te willen. We worden door onze hersenen beloond voor iedere ’like’, berichtje, foto, of grapje aan ons gericht. Er komt iets binnen op je smartphone en dat je niet precies weet wat het is, verhoogt de spanning. Net als bij de gokautomaat; de smartphone als onze nieuwe eenarmige bandiet.

De Vlaamse filosofe Katleen Gabriels, auteur van het boek Onlife benadrukt dat als we iets posten op sociale media, we moeilijk weerstand kunnen bieden aan de verleiding om te checken of iemand  het leuk vindt of er reactie op geeft. Ons ego wordt telkens weer gestreeld of juist aan het wankelen gebracht als er niet of niet tijdig op onze berichten gereageerd wordt. Iedere ‘like’ is een bevestiging dat we grappig, interessant of leuk zijn.

Naast de beloning die we ervaren is er ook de fear of missing out: de angst dat als we niet kijken, we iets missen of buiten de boot vallen. Misschien is het juist dit dat ons ook achter het stuur en op de fiets naar onze smartphone doet grijpen. Waarom zouden we anders niet even kunnen wachten tot we op onze bestemming zijn? De schromelijke zelfoverschatting van onze rijkunst (“wij kunnen makkelijk tegelijk appen én aan het verkeer deelnemen”) helpt ons hier natuurlijk ook niet bepaald.

De Amerikaanse antropologe Natasha Dow Schüll beschrijft in haar boek Addiction by design dat er nog een overtreffende trap van verslaving is die zij de ‘machine zone’ noemt. Het is  een hypnose-achtige staat waarin onder andere gokkers geraken en vervolgens alles om zich heen vergeten om één te worden met de gokkast. Vergroeid met het apparaat, zogezegd. Wellicht komen sommige smartphonegebruikers hier ook al dichtbij in de buurt.

Wegens omstandigheden tijdelijk gesloten

Iedereen massaal naar de smartphone-afkickkliniek sturen in 2018 is geen optie. Onze smartphone is een pretpark dat altijd open is. Wat we maar niet willen leren, is dat het pretpark op sommige tijdstippen simpelweg te gevaarlijk is om binnen te gaan. In het verkeer zullen we met z’n allen de keuze moeten maken: we gooien het pretpark tijdelijk dicht of we accepteren de vele slachtoffers. ‘Dichtgooien’ betekent drastische maatregelen nemen, waarvan nu nog maar weinig valt te bespeuren.

De minister heeft aangekondigd in 2019 appen op de fiets te gaan verbieden. Maar landen als Denemarken laten al zien dat zo’n verbod snel een papieren tijger is. Toch is het draagvlak voor een verbod op de fiets onder automobilisten groot. Over het volledig blokkeren tijdens de autoreis, is men een stuk minder enthousiast.

Intussen worden onze dromen gevoed met auto’s die zelf rijden waardoor we steeds minder hoeven op te letten. Auto’s worden slim, grijpen zelf in bij dreigende ongelukken en stoppen spontaan voor voetgangers. Waarom zou je dan geen appjes gaan versturen? Ik vrees dat met een aantal van de technische ontwikkelingen in het verkeer de kat alleen nog maar meer op het spek gebonden wordt. Hoogste tijd dat we daar eens goed over na gaan denken.

 

 

Bronnen

Dow Schüll, N., 2014, Addiction by Design, Princeton University Press, Princeton.

Eikelenboom, E., 2017, Wat doet de smartphone met onze concentratie? EenVandaag.

Gabriels, K., 2016, Onlife, hoe de digitale wereld je leven bepaalt, Lannoo bv, Tielt.

Steetsel, F., 2017, Stress door smartphone verslaving, Ontspannu, Zoetermeer.

Wokke, A., 2016, De smartphone steelt de stilte, we pakken ons mobieltje op elk loos moment, Tweakers, Amsterdam.