Het Kruispunt

20 november 2020

 

Vanochtend toen ik mijn zoontje op de fiets naar school bracht (ik woon in het buitengebied, het is ongeveer een kwartier fietsen naar school), passeerden we meer dan 10 kruispunten. Opletten geblazen en soms ander verkeer voor laten gaan, maar verder sta je er niet echt bij stil. Toch is het een interessant gegeven zo’n kruispunt; iets dat de mens al in vroege tijden aan het denken zette en dat model staat voor de belangrijkste keuzes die we moeten maken: de kruispunten in ons leven. Reden om eens wel wat langer stil te staan bij het kruispunt. Uiteraard zonder het verkeer langer op te houden dan nodig.

Wisseldaalders en onzichtbaarheid

Een kruispunt wordt omschreven als een ontmoetingsplek. In de verkeerskunde ontmoeten wegen elkaar hier, in oude legenden kun je er heel andere ontmoetingen tegemoet zien. Volgens het bijgeloof – en vroeger was men daar van overtuigd – kan men de duivel tegenkomen op een kruispunt om vervolgens met hem een interessante maar gevaarlijke deal te sluiten. Dat kun je dan het beste doen om middernacht, het spookuur. Stop een kat in een zak en ga in het midden van het kruispunt staan. De voorbijganger die dan opdoemt, zal vragen wat je in je zak hebt. “Een haas”, moet je zeggen, waarop de vreemdeling – die natuurlijk de duivel zelf blijkt te zijn – hem van je koopt voor een wisseldaalder. Die blijft altijd in je beurs, hoe vaak je hem ook uitgeeft. Ook kan onzichtbaarheid je beloning zijn, maar de prijs is hoog: je ziel is verloren.

 

Onvermijdelijk

In de wiskunde is een kruispunt de positie waar twee lijnen elkaar doorsnijden. Twee lijnen die niet parallel lopen gaan elkaar onherroepelijk ergens kruisen. Het kruispunt kan dicht bij liggen of heel ver weg, maar ergens kruisen zij. Wiskundig valt zelfs te beargumenteren dat ook parallelle lijnen zich kruisen, in de oneindigheid. Dat is moeilijk voorstelbaar, maar dat een kruispunt iets tamelijk  onontkoombaars is, blijkt er wel uit.

Interessant is om ook de wiskundige benadering van het kruispunt van twee lijnen even los te laten en een kruispunt te beschouwen als de plek waar vier wegen ophouden. De ontmoetingsplek wordt dan een enigszins macaber gemeenschappelijk eindpunt, hetgeen wellicht verklaart waarom bijgelovige mensen in het verleden de duivel hier verwachtten.

Terug naar  het verkeer

Als je een kruispunt tegenkomt op de weg die je aflegt van herkomst naar bestemming is dit eigenlijk alleen maar hinderlijk. Je moet er afremmen, extra goed opletten en als het tegenzit zelfs enige tijd voor een verkeerslicht doorbrengen. Als je op een avontuurlijke vakantie bent is een kruispunt een kans. Je kunt er drie keuzes maken voor een onbekend vervolg of besluiten terug te gaan. Als je niet voor het laatste kiest betekent het kruispunt dus autonomie, vernieuwing, verrassing en belofte; wat wil ja als avonturier nog meer?

De romantische kant van het kruispunt is zo wel voldoende in beeld gebracht. De realiteit van alle dag is – hoe kan het ook anders – minder romantisch. Het aantal verkeersdoden op Nederlandse kruispunten is enorm. Het totaal aantal ongelukken op kruispunten ligt de laatste jaren rond de 20.000, bij 16.000 daarvan raakten mensen gewond. Vooral fietsers zijn hier de klos. Bij meer dan de helft van de dodelijke ongevallen op kruispunten zijn fietsers betrokken. Onaanvaardbaar vind ik dat, aangezien de veiligheid op veel kruispunten redelijk makkelijk door maatwerk te verbeteren is. Dat is een belangrijk onderdeel van mijn dagelijkse werk, maar dit gebeurt in totaliteit onvoldoende.

Reden voor deze schrikbarende ongevalscijfers is natuurlijk dat er op kruispunten niet alleen wegen bij elkaar komen, maar vooral verschillende verkeersdeelnemers. Met name auto’s en fietsers komen hier nogal eens met elkaar in de clinch.

De psychologie achter het kruispunt

Collega-verkeerspsycholoog Karel Brookhuis ziet het als een strijd tussen de soorten. “Het zijn altijd twee bloedgroepen geweest die op voet van oorlog verkeren”, zo stelt hij, om er gelijk nog een sausje Adleriaanse psychologie overheen te gieten: “Het heeft ermee te maken met dat fietsers zich ondergeschoven voelen, omdat auto’s groot en sterk zijn.” Minderwaardigheidsgevoelens en superioriteit dus, die het kruispunt tot zo’n gevaarlijke plek maken.

Zelf voeg ik er graag de onoverzichtelijkheid en het gebrek aan grip en controle aan toe. Op een (druk) kruispunt heb je snel last van ‘crowding’. Dat is het gevoel dat er te veel mensen om je heen zijn, De context is daarbij heel belangrijk. Crowding is namelijk niet hetzelfde als drukte, want bezoek je een popconcert dan staan er vele duizenden mensen meer om je heen dan op het kruispunt en toch ervaar je er geen crowding. Dat komt omdat je op het kruispunt het noodzakelijke overzicht kwijtraakt. Je moet heel snel je eigen positie in het verkeer kunnen inschatten om je veilig te voelen.

Het helpt ook niet dat mensen in het verkeer vooral bezig zijn met hun eigen hachje, en daarbij terugvallen op vrij primitieve principes. Alles moet snel en efficiënt en iedere hapering daarin wordt als verlies ervaren. Daardoor negeren mensen verkeerslichten, zien ze anderen over het hoofd of schatten ze voorrang verkeerd in. Qua tijdswinst schiet je er niet veel mee op, maar het voelt als verlies van tijd en soms prestige (daarin volg ik Karel Brookhuis helemaal) als je anderen voorrang moet geven.