Hoe ‘smart’ worden wij eigenlijk van Smart Mobility?

(15 april 2017; ook gepubliceerd op  Verkeerskunde en de weblog van het CROW)

 

Slim word je door zelf na te denken

Een paar jaar geleden stak in de mobiliteitswereld het begrip ‘slim reizen’ de kop op. Deze nieuwe trend had tot doel mensen beter te laten nadenken over mobiliteitskeuzen. Beter gaan nadenken en daar slimmer van worden. Zit wat in.

Natuurlijk werd er van alles gedaan om mensen met technische hulpmiddelen te ondersteunen in de keuzes die ze gingen maken. Langzaam maar zeker nam de techniek het heft in handen. Mensen moeten steeds minder gaan nadenken, de techniek gaat dat voor hen doen. Er werd ook nog een ‘internationale sausje’ over heen gegoten en zie daar: we praten nu over Smart Mobility. Er is technisch steeds meer mogelijk (van connected mobility tot zelfrijdende auto’s) en door daar gebruik van te maken, wordt onze mobiliteit beter georganiseerd. Lekker makkelijk, maar het maakt mensen niet per se slimmer.

 

Rekenmachines en navigatiesystemen

Net als ons lichaam zijn ook onze hersenen gebaat bij training en inspanning. Maar luiheid ligt op de loer. Toen de rekenmachine kwam, stopten we met hoofdrekenen. “Kinderen kunnen geen sommen met grote getallen meer uitvoeren zonder gebruik van een rekenmachine. Ze zijn daarom ook niet in staat de door een rekenmachine gegeven uitkomsten op waarde te schatten,” sprak wiskundige Jaap Vedder in 2014.

Recent onderzoek laat zien dat navigatiesystemen een soortgelijk effect oproepen. Wie ‘blind’ op zijn navigatie vaart, gebruikt sommige hersendelen niet meer. De hippocampus (het ‘zeepaardje’) is een groep hersencellen die in beide hersenhelften aanwezig is en welke een belangrijke rol spelen bij het zoeken naar en het bepalen van onze ruimtelijke positie. Psychologen van het College London’s (UCL) stelden vast dat de hippocampus inactief wordt bij het gebruik van navigatiesystemen in de auto. Ook blijkt dat fanatieke TomTom-gebruikers het – wanneer ze het eens zonder navigatie moeten doen – er aanzienlijk minder goed vanaf brengen dan zij die het nog wel regelmatig zelf willen uitzoeken.

Andersom wijst onderzoek in dezelfde richting (wie deze zin niet vat, moet echt zijn navigatie vaker uitzetten!). Bij taxichauffeurs die de ‘map’ van London uit hun hoofd moeten leren, zo toonde onderzoek aan, heeft het achterste deel van de rechter hippocampus een groter volume dan bij een groep controleproefpersonen. Dit verschil neemt bovendien toe met het aantal jaren rijervaring als taxichauffeur. Ofwel, ook hier blijkt zelf doen de beste hersengymnastiek.

Verdeeld over het internet

Uitkijken voor doemscenario’s nu. Heel hard roepen dat iedere vernieuwing een verbetering is, is net zo dom als bij voorbaat bang zijn voor alles wat nieuw is. Laten we daarom even het zijpaadje van het internet opgaan. Als één technische ontwikkeling (samen met de smartphone) de wereld op zijn kop heeft gezet, is het wel het internet. Heeft dit ons slimmer of dommer gemaakt?

“Automatisering heeft de neiging ons te veranderen van handelende personen in waarnemende personen,” stelt technologiedeskundige Nicholas Carr in zijn boek De Glazen Kooi. Hij vervolgt: “Het Internet fragmenteert onze aandacht. We kunnen geen artikel meer uitlezen en iedere verdieping verdwijnt. In plaats van ons geheugen af te zoeken, zoeken we op dat eindeloze veld van online kennis, zonder het vervolgens grondig in ons op te nemen.”

Zijn collega Clay Shirky, die er ook een boek over schreef, ziet dat heel anders. Hij ziet een opgaande lijn van zoutzakken die de hele avond op de bank voor de televisie hangen naar een generatie gamende doeners, actieve speurders en ijverige ‘uploaders’ op het world wide web. Het gaat er bij hem dus vooral om hoe we de techniek gebruiken en van hoe ver we komen. Ook als we de techniek eenmaal hebben, kunnen we er nog verschillend over denken dus.

Smart mobility geeft domme bestuurders

Leren is het maken van verbindingen tussen hersencellen. Neuronen worden met elkaar verbonden en de verbindingen worden sterker door gedrag of ervaringen te herhalen. Omdat leren gepaard gaat met combineren en variëren ontstaan neurale netwerken. Telkens als een beslissing correct blijkt te zijn, wordt een verbinding in het netwerk versterkt (dit heet ‘het effect van Hebb’).

Nu verlopen bij ervaren chauffeurs veel handelingen min of meer automatisch. Als we in een vreemde (liefst wat drukke) omgeving rijden, zijn we echter meteen weer bij de les. Onze kennis en vaardigheden zijn nog aanwezig en we blijken weer snel verder te kunnen leren, variëren en combineren. Hetzelfde geldt voor de bijzondere verrichtingen; we moeten toch weer even nadenken bij het achteruit inparkeren, de hellingproef of het bochtje achteruit. Dat wil zeggen, als je het dan tenminste nog zelf moet (of laat ik zeggen: ‘mag’) doen; dus zonder ‘parkassist’, ‘automatische Hill-Hold control’ en dergelijke.

Zelf denken en doen verdwijnt uit de auto. Autofabrikanten adverteren al met ‘Rijden zonder handen.’ Het zijn de eerste stappen op weg naar ‘Rijden zonder hersenen. ’ Waar het begon met geografisch inzicht en navigeren zullen we al snel geen snelheden en afstanden meer hoeven in te schatten. Anticiperen op verkeerslichten en andere weggebruikers is er dan ook niet meer bij. Terwijl onze neurale netwerken worden afgebroken en bij nieuwe generaties niet eens meer worden aangelegd, wordt het wel steeds veiliger op de weg. Tenminste, als we de techniek kunnen vertrouwen. Tegen één ongeluk met een zelfrijdende auto staan tig doden met ‘gewone auto’s’ hoor ik sommigen roepen. Beseffen die mensen ook hoeveel ‘gewone auto’s’ er meer op de weg zitten dan zelfrijdende? Hoe dan ook qua bestuurdersvaardigheden zullen we er op achteruit gaan, Smart Mobility geeft domme bestuurders. Hoe erg dat is, moet iedereen maar voor zichzelf uitmaken.

Smart Mobility als richtingaanwijzer

Yuval Noah Harari schetst in zijn boek ‘Homo Deus’ een toekomst waarin wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen de mensheid verdelen in een massa van bovenmaatse mieren en een kleine elite van geüpgradede supermensen. Een tweedeling van, laten we zeggen, herders die – zolang zij hun eigen technologie nog de baas kunnen blijven – bepalen waar de domme kudde heen wordt gestuurd en wat deze nog mag en kan doen.

Zo’n vaart zal het wel niet lopen, hoor ik u denken. Toch kan het geen kwaad – nu de technologische vooruitgang exponentieel doordendert (kunstmatige intelligentie haalt de menselijke intelligentie binnen een paar decennia in)  – om ons wat nadrukkelijker af te vragen welke rol we voor ons zelf in de toekomst nog zien. Het zou zo maar kunnen dat Smart Mobility hierbij als een mooie proeftuin kan fungeren. Laten we ons op de weg vrijwillig vervangen door de machine en hoe voelt dat? Hebben we überhaupt zelf nog iets in te brengen over dit soort ontwikkelingen of kunnen we alleen maar lijdzaam afwachten tot het zo ver is? Eigenlijk worden automobilisten via Smart Mobility een soort testpanel voor de toekomst van de gehele mensheid. Wie had dat kunnen denken!

 

Referenties

Carr, N., 2014, De Glazen Kooi, wat automatisering met ons doet, Maven Publishing, Amsterdam.

Duivestein, S., 2010, Maakt internet ons dommer? Frankwatching, Utrecht.

Harari, Y.N., 2017 (derde druk), Homo Deus, een kleine geschiedenis van de toekomst, Bariet Ten Brink, Meppel.

Heijer, K. den, 2016, Met een rekenmachine op school leer je geen rekenen, NRC, 20 december.

Jansma, J. & Kasteleijn, N, 2018, Dit is de toekomst van zelfdenkende voertuigen, NOS, Nieuwsuur, 17 juni.

Javadi, A., Emo, B., Howard, L.R., Zisch, F.E., Yu, Y., Knight, R. Silva, J.P. & Spiers, H.J., 2017, Hippocampal and prefrontal processing of network topology to simulate the future, Nature Communications, 8.

Shirky, C., 2010, Cognitive Surplus: Creativity and Generosity in a Connected Age, Penguin, New York.

Stegeman, H. Megatrend 4 – De toekomst van innovatie: gaat nu echt alles sneller? RaboResearch – Economisch Onderzoek, Rabobank, Utrecht.