Nostalgie, een emotie die ons verder brengt

(13 januari 2017; ook gepubliceerd op Verkeer in Beeld)

 

Eind jaren 80 reed ik iedere zaterdag in een oude Volkswagen Kever naar Hooglanderveen, waar ik samen met Bert van Wee bij een boerderij de hele dag sleutelde aan ‘Ovaaltjes’, ‘Brilletjes,’ cabrio’s en andere Kevers. Bert had toen nog geen vermoeden dat hij professor ‘in Transport Policy’ aan de Technische Universiteit van Delft zou worden en het woord ‘verkeerspsycholoog’ zat nog niet of nauwelijks in mijn vocabulaire.

De  boerderij bestaat niet meer. De weilanden er omheen, waarover we –  half onder een auto liggend – de zon zagen opkomen, zijn ook verdwenen. Daar verrijzen nu de nieuwbouwhuizen en flats van Amersfoort Vathorst. Een betere plek om een verhaal over nostalgie te beginnen, is er niet.

 

Vroeger was alles beter, behalve de nostalgie

Nostalgie is een bijzondere emotie. Het is het gevoel dat ontstaat als we terugdenken aan positieve gebeurtenissen uit het verleden. Iedere nieuwe dag geeft ons een langere periode om op terug te kijken en daarmee een groter arsenaal aan belevenissen om te idealiseren. Dit ‘zwijmelen over vroegere tijden’ heeft lang in een negatief daglicht gestaan. Een paar eeuwen terug werd nostalgie zelfs gezien als een kwaadaardige ziekte. Het veroorzaakte allerlei ongezonde lichamelijke reactie zoals slaaptekort, gebrek aan eetlust, verdriet en hartkloppingen. Het begrip bleef tot voor kort een negatieve bijsmaak houden. Het was iets voor weemoedige oude mensen die weigerden om met hun tijd mee te gaan. Rond 1941 betoogde een Amerikaanse psycholoog dat er geen aantoonbaar ververschil was tussen nostalgie en liefdesverdriet. Maar langzaam kruipt nostalgie uit het verdomhoekje. In 2007 omschrijft Nico Frijda (psycholoog en emeritus hoogleraar van de Universiteit van Amsterdam) nostalgie als een bitterzoete emotie, omdat er zowel een gevoel van verlies als blijdschap over mooie tijden in schuilgaan.

Recent internationaal onderzoek, waaraan psychologen van de Universiteit van Tilburg meewerkten, doet er nog een schepje bovenop.  Het onderzoek toont aan dat het verlangen naar vroeger optimisme over de toekomst veroorzaakt. We zien hetgeen gaat komen  dus zonniger in als we mooie herinneringen uit het verleden ophalen. En dat is nog niet alles. Emotiepsycholoog Ad Vingerhoets beschouwt nostalgie als een positieve emotie die het ‘zelfvertrouwen oppept’  en ‘zin geeft aan het leven’. Het maakt mensen gelukkiger en geduldiger. De gedachte ‘vroeger was alles beter’ is dus zo slecht nog niet, al gaat hij dan voor nostalgie niet op.

 

Nostalgie verkoopt!

Alles gaat ontzettend snel tegenwoordig. De technologische vooruitgang is voor gewone stervelingen amper bij te houden. Het leven in zulke ongrijpbare tijden wekt bij veel mensen een verlangen naar vroeger op. Minder haasten, minder vluchtigheid, minder continue verandering; velen denken zo met weemoed terug aan ‘die goeie ouwe tijd’. De reclamewereld – waarin men wel raad weet met het bespelen van emoties – haakt hier dankbaar op in. Unox-associaties met de Elfstedentocht, Amstelbier dat terugblikt op haar ontstaan in een tijd dat ‘uitslover’ nog een ernstig scheldwoord was, of pizza’s uit grootmoederstijd die je het gevoel geven ‘weer eventjes kind aan tafel’ te zijn. Nostalgie in reclames zorgt voor een beschermend gevoel (Juhl et al., 2010), vermindert gevoelens van eenzaamheid (Wildschut et al., 2006), geeft ons meer zelfvertrouwen (Vingerhoets, 2013) en maakt ook nog eens dat we geduldiger worden (Huang et. al., 2016).

De auto-industrie kan niet achterblijven. Aan de vooravond – zo beweert men tenminste – van de zelfrijdende auto en een ware explosie van technische innovaties op en achter het dashboard, waardoor autorijden nooit meer zo zal zijn als het was, zien diverse retro-modellen het licht.  Chrysler kwam met de PT Cruiser, Volkswagen gaf met de Beetle weer iets van de goede oude Kever aan consumenten terug, de Mini Cooper verscheen in een nieuw jasje en ook de fiat 500 kreeg een comeback. De stormachtige veranderingen die onze heilige koe te wachten staat, zijn net iets beter te verdragen met een sausje van weemoed naar vroegere tijden, toen auto’s nog auto’s waren en modellen zich daadwerkelijk van elkaar wisten te onderscheidden.

 

Nostalgie op weg naar morgen

Terug naar het begin nu. Toen ik daar in de uitgestrekte weilanden van Hooglanderveen met Bert van Wee oude Kevers aan het oplappen was, stond er ook wel eens een Volkswagenbusje T1 tussen, waar het een en naar ander aan moest gebeuren. In een verhaal over nostalgie en auto’s mag deze natuurlijk niet ontbreken. De ‘hippiebus’ uit de jaren 60, die symbool staat voor vrijheid, ongeremdheid, vriendschap en verlangen.

De klassieke modellen zijn inmiddels zo goed als onbetaalbaar geworden. Voor een goed onderhouden exemplaar betaal je zo 50.000 euro en voor eentje die in perfecte staat verkeert, kan de prijs oplopen tot wel 100.000 euro. En als je dan dat enorme bedrag betaald hebt, ben je weliswaar in het bezit van een fraai stukje nostalgie, maar ook van een auto die nauwelijks meer mee kan komen in het hedendaagse verkeer.

Goed nieuws daarom voor hen die het geluksgevoel van de oude T1 willen vasthouden, maar tegelijkertijd gefascineerd zijn door de technologische mogelijkheden van vandaag. Volkswagen komt binnenkort met een ‘retro-spijltjesbus’, de I.D. Buzz, waarin nostalgie en volledig autonoom én elektrisch rijden verenigd zijn. Zelf sleutelen is er dan niet meer bij, maar sluimerende gevoelens van geluk, geduld, bescherming en zelfvertrouwen plaveien zo wel de weg naar een onontkoombare hightech toekomst.

Het past in de tijdsgeest om onbevangen mee te gaan in de wedloop van de vooruitgang. Volle kracht vooruit! Toch doen de gangmakers achter de technologische stroomversnelling van morgen er slim aan om de innovaties die zij voor ons in petto hebben te voorzien van een vleugje weemoed, een snufje melancholie en een mespuntje heimwee. Dan komt het draagvlak voor de vernieuwing vanzelf.

 

Referenties

Bruin, E. de, 2013, Nostalgie is niet meer wat het was, NRC, 11 mei.

Cheung,W-Y, Wildschut, T. , Sedikides, C,. Hepper, E.G., Arndt, J. & Vingerhoets, J.J.M., 2013, Back to the Future, Nostalgia Increas es Optimism, Personality and Social Psychology Bulletin, Vol 39, Issue 11.

Frijda, N.H., 2007. The laws of emotion. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.

Hooge, Henk de, 2017, Volkswagen I.D. Buzz is veel te leuk om waar te zijn, Dutch Cowboys, The Blogidea Factory B.V.

Huang, X., Huang, Z. en Wyer Jr., R.S., 2016, Slowing Down in the Good Old Days: The Effect of Nostalgia on Consumer Patience. Journal of Consumer Research, 43, 372-387.

Juhl, Jacob, Clay Routledge, Jamie Arndt, Constantine Sedikides, and Tim Wildschut, 2010, Fighting the Future with the Past: Nostalgia Buffers Existential Threat, Journal of Research in Personality, 44 (3), 309-14.

Vingerhoets, J.J.M.. 2013, Nostalgie geeft zelfvertrouwen, Univers, Tilburg.

Wessels, P., 2016, Dit is hoe merken consumenten beïnvloeden met nostalgische reclames, Consumentenpsycholoog, Den Haag.

Wildschut, Tim, Constantine Sedikides, Jamie Arndt, and Clay Routledge (2006), Nostalgia: Content, Triggers, Functions, Journal of Consumer Research, 91 (5), 975-93.