MobiliTIJD; over tijd en mobiliteit

10-10-2014 (Deze blog is in iets andere vorm ook gepubliceerd op reiskostenblog.nl en op de KpVV weblog reisgedrag)

Blog in het kader van een bijdrage aan de inspisratiedag van Lichtkogel over (reis)tijdbeleving in het LEF Future Center

 

Tijd is geen geld

Vraag economen naar de betekenis van tijd en zij zullen zeggen: tijd = geld. Zo proberen economen het belang van tijd te onderstrepen. Maar – met de beste bedoelingen – doet men juist het tegendeel. Tijd is namelijk niet gelijk aan geld! Tijd is – voor economen klinkt het als vloeken in de kerk – veel belangrijker dan geld! Verloren geld kun je – met een beetje geluk – namelijk terugwinnen; met tijd ligt dat net even anders. Je hebt, hoe je het ook wendt of keert, maar een beperkte hoeveelheid tijd tot je beschikking in je leven. Verloren tijd is weg en komt niet meer terug. Als we zeggen dat we ‘verloren tijd gaan inhalen’, proppen we alleen wat meer activiteiten in de tijd die ons resteert.

Welkom in de vreemde tijd-paradox

Dat tijd relatief is en bij verschillende snelheden anders verloopt, is sinds Einstein geen nieuws meer (tijddilatatie). Maar ook de beleving van tijd is bijzonder relatief. Dat weten we uit ervaring: als je niks te doen hebt, lijken er zeeën van te zijn; als je veel werk moet verrichten, is er tijd te kort. Aan saaie dagen lijkt geen eind te komen. Die weken dat je ziek bent en de dagen gevuld zijn met eentonige eenzaamheid, tikt de klok tergend langzaam verder. Een leuke vakantie waarin je samen met vrienden dat prachtige land verkent, vliegt echter voorbij. Het ene moment sta je op Schiphol met een koffer vol verwachtingen, voor je het weet sta je er weer met je koffer vol herinneringen. Het meest vreemde aan de tijd-paradox is echter niet dit verschil in beleving, maar het feit dat het na verloop van tijd gaat omdraaien. Die saaie weken ziek zijn worden in je geheugen opgeslagen als één klein klompje verveling, waar de neerslag van de vakantie (de prachtige musea, de eindeloze landschappen en het romantische samenzijn op gezellige terrasjes) wordt uitgerekt tot een lang lint mentale souvenirs. Dat heeft de natuur als het er op aan komt dan toch wel weer goed geregeld.

De waarde van weinig prikkels

Relatief en elastisch is onze tijd dus én slechts beperkt voorradig. We moeten er zuinig op zijn. Toch doen we relatief weinig met beschikbare informatie om files te mijden en zo tijd te winnen tussen huis en werk. De meeste automobilisten schuiven gewoon weer aan in dagelijkse sliert auto’s op dezelfde snelweg als de dag er voor en dag dáárvoor. Kennelijk vormt de belofte van tijdswinst onvoldoende motivatie. En wees nou eerlijk: een paar dagen extra wil iedereen, maar zou jij afwijken van genestelde gewoontes en je storten in onzekerheid om een paar minuten eerder achter je bureau te kunnen zitten? Duurt dat rustmoment in de auto tussen de hectiek thuis en die op het werk nu echt veel te lang? Even helemaal niets anders aan je hoofd dan het remlicht voor je. Even stil staan op het asfalt; alleen met je gedachten en je favoriete muziek of radioprogramma.

Op het moment zelf baal je wel van die file, maar juist omdat het geen pretje is, gaan je hersenen de tijd comprimeren en wordt al die filetijd samengeperst in een onbeduidend hoekje van je geheugen. ‘Het viel eigenlijk wel mee.’ Het stomste wat je kunt doen is die tijd nuttig gaan besteden, of iets leuks gaan doen in de file. Los van het feit dat je dan je aandacht niet op de weg houdt, vliegt de tijd op het moment zelf voorbij, maar wordt het op termijn uitgerekt. Zo worden de files in je hoofd op den duur alleen maar langer.

Routeplanner naar nog meer tijdsdruk

Files vermijden. Het lijkt een belangrijke doelstelling, zeker voor de overheid. Maar wat levert het ons feitelijk op? Minder werkdruk? Meer vrije tijd? Dat laatste klinkt vooral de moeite waard. Maarten Moens, een van onze slimme Zuiderburen, gooit hier echter roet in het eten. Hij stelt in zijn promotieonderzoek dat de toenemende tijdsdruk die we ervaren zich niet beperkt tot de werkvloer. Ook onze vrije tijd staat er bol van. Door al dat harde werken verdienen we meer geld; geld dat niet gebruikt wordt om ons zelf te ontlasten, maar juist om zo veel mogelijk te gaan doen. Vrije tijd is er niet meer voor ontspanning, maar is – net als in ons werk – een race geworden om veel verschillende activiteiten op zo kort mogelijke termijn te vervullen.

Zonde van de tijd

‘Verloren tijd’ in de file; ‘t is niet leuk maar ook geen ramp. Vraag echte autoforensen een keer de trein te pakken in plaats van de auto. Dan wordt tijd pas ‘serious bussines’. Men is het er snel over eens dat zoiets geen optie is. Kost veel te veel tijd! Al dat wachten op het perron. Zonde van de tijd. Douwe Draaisma, hoogleraar psychologie in Groningen legt uit waarom dit zo lang lijkt te duren. ‘Oorzaak van de vertraagde tijdsbeleving is hier de monotonie. Tijdsbeleving werkt volgens een U-curve. In de uiteinden van de curve, gevormd door de extreem prikkelrijke (vaak gepaard met stress of angst) of extreem prikkelarme periodes (verveling), vertraagt de tijd het sterkst. Daartussen is de tijdsbeleving redelijk normaal.’ De winkeltjes op het station, de gratis krantjes, de informatieborden, je smartphone, het kijken naar leuke mensen van het andere of zelfde geslacht moet de pijn op het perron dan maar wat verzachten. In een tijd als de onze lukt het immers toch niet om gewoon even lekker niks te doen. Al helemaal niet op een koud en kil perron, overgeleverd aan de grillen van de Nederlandse Spoorwegen.

Brand blussen met een vlammenwerper

In vergelijking met 20 jaar geleden krijgen onze hersenen 20 keer zoveel informatie te verwerken. En het gaat maar door. Buiten adem door de snelheid van alle informatiestromen en overrompeld door nieuwe inzichten voordat we de oude goed en wel een plekje hebben kunnen geven, komen we constant tijd te kort. Er ligt veel informatie op ons te wachten en de social media vereisen naar ons gevoel permanente beschikbaarheid. En dan gebeurt er iets vreemds: om tijd te winnen zodat we meer van de beschikbare informatie kunnen verwerken, worden steeds weer extra informatiestromen toegevoegd!  Routeinformatie, filemeldingen, omroepberichten, et cetera. Het lijkt een beetje op een brand blussen met een vlammenwerper. Maar het valt ons niet eens meer op, want informatie werkt verslavend; we hebben er steeds meer van nodig om hetzelfde effect te bereiken. Afkickverschijnselen onder fervente gebruikers van sociale media zijn onder vakantiegangers al geen zeldzaamheid meer. Denk aan  campinggasten die dagelijks vanaf het Franse platteland in de auto stappen naar de dichtstbijzijnde plek met Wifi om de berichten binnen te halen op smartphone en tablet. Informatiejunks dus.

 Weg met de pseudo-tijd!

Een pleidooi voor de file deze blog? Nee. Wel een kritische kanttekening bij  de mensen die ons proberen over te halen nog meer gas te geven in de wedloop met de tijd door pseudo-tijd in de aanbieding te doen. Pseudo-tijd, want het levert niets op. Echte tijdsbesparing komt niet voort uit ruimte om nog meer te kunnen doen, maar door minder  te gaan doen. Simpelweg dingen te laten vallen. Efficiëntie is een weg zonder eind; gewonnen minuten verdampen als sneeuw voor de zon. Tijd moet je niet zien te besparen maar moet je jezelf gewoon wat vaker cadeau doen. Het betekent tegen de maatschappelijke stroom inzwemmen, dat wel, maar het kan echt. Gewoon wat vaker niets doen zonder schuldgevoel. En geloof me: of je dat ‘niets’ nu in de auto, op de fiets of op perron 12b doet, maakt uiteindelijk helemaal niets uit.

 

Referenties

Draaisma, D. (2010) Waarom het leven sneller gaat als je ouder wordt, Historische Uitgeverij, Den Bosch.

Moens, M. (2006). Handelen onder druk. Een sociologische analyse van tijdsdruk als meervoudige ervaring, proefschrift, Vrije Universiteit Brussel.

Nieboer, B. (2014) Weg met de infobesitas-epidemie, leve het recht op niet-weten, De Volkskrant, 20 augustus.

Snijder, A., (2005), Technologie en tijd, over de tijdsbeleving bij het omgaan met moderne elektronica, Tijdschrift Cliëntgerichte psychotherapie, 43, 2.