Verstoppertje spelen met jezelf

Over hoe wij onze informatie filteren, zodat we gelijk hebben

 5 februari 2015 (ook gepubliceerd op Reiskostenblog.nl en KpVV Weblog Reisgedrag)

 

Van zondebok naar bedreigde diersoort

Eind jaren negentig was er de keuzereiziger. Dat was iemand die met enige regelmaat bewust voor verschillende vervoermiddelen koos. Dat moet er wel bij gezegd worden, want iemand die bewust elke dag voor de auto koos was nog geen keuzereiziger. Daarna kwamen er Nederlanders die ‘slim’ gingen werken en/of reizen. In feite betrof het hier eveneens keuzereizigers, maar hun arsenaal werd uitgebreid met ‘op andere tijdstippen reizen’ en ‘thuiswerken’. Sinds kort kun je ‘hopper’ worden. Natuur en Milieu is gestart met de campagne ‘ikbenhopper.nl.’ Als hopper ben je volgens de site ook slim en, zo stelt men vast, er zijn al heel veel mensen die aan ‘hoppen’ doen. Logisch, denk ik dan, als het concept al sinds de jaren 90 gepromoot wordt.

Maar hoppen gaat verder. Een andere discussie die ook al een tijdje wordt gevoerd, wordt er naadloos in meegenomen. Onze kinderen hebben geen behoefte meer aan het bezitten van een auto, alleen 40igers en 50igers zijn nog belust op het hebben van dat onhandige mobiele stukje staal. Natuur en Milieu weet het zeker na een onderzoek in hun opdracht: bijna 20 procent van de Nederlanders verwacht over 10 jaar geen auto meer te hebben. Waar maken we ons eigenlijk nog druk over in de wereld van mobiliteit? De autobezitter is een langzaam maar zeker uitstervende diersoort. Nog even en er komt een actiegroep om hen te beschermen.

Het delen van je gelijk

Het bericht dat 1,6 miljoen automobilisten – nu nog gevangen in hun onkunde om te kunnen kiezen – straks anders gaan reizen (thuiswerken, op de elektrische fiets, met de deelauto of zelfs in het openbaar vervoer), ging rond als een lopend vuurtje. Op social media verschenen al snel allerhande linkjes naar de voorspellingen van Natuur en Milieu.

Vooral de mensen die al heel lang signalen zien dat het autobezit op zijn retour is, deelden deze informatie gretig. Een heel menselijk fenomeen overigens; we hebben allemaal de neiging om informatie te zoeken en te filteren die onze opvattingen, vermoedens en wensen bevestigt. In de psychologie noemen we dit de confirmation bias. Dit mechanisme hoort bij ons dagelijks leven en we realiseren ons vaak niet eens meer dat het tot denkfouten kan leiden. Het wordt nog versterkt door de groepsbias: binnen de groep mensen waarvan je weet dat ze het met je eens zijn, leidt het delen van deze berichten tot nieuwe bevestiging van het gelijk en daarom voelt het zo goed. Veel ‘likes’ en instemmende reacties zijn het gevolg.

Mens en wetenschap

Volgens de wetten van de wetenschap kan je niet aantonen dat iets absoluut waar is, maar kun je wel aantonen dat iets niet waar is. Dat bewijst maar weer eens hoe onwetenschappelijk onze hersenen in elkaar zitten, want in het dagelijks leven proberen we niet om onze aannames te weerleggen, maar zijn we juist continu op zoek naar bevestiging. Neem het volgende psychologische   experiment. Proefpersonen moesten iemand interviewen. Een deel van de proefpersonen kreeg de opdracht om uit te vinden of de persoon in kwestie extravert was. Het andere deel van de proefpersonen werd gevraagd om uit te vinden of dezelfde persoon introvert was. Beide groepen proefpersonen hadden de neiging de persoon vragen te stellen die aansloten bij de opdracht. En dus werd voor velen datgene bevestigd waar ze mee op pad waren gestuurd. Zo vroeg de ene groep dingen als ‘Ga je graag naar feestjes?’, terwijl de ander groep over hetzelfde onderwerp vroeg ‘Heb je een hekel aan luidruchtige feestjes?’ Zo zie je maar hoe moeilijk goed objectief onderzoek doen is, om van het correct interpreten van de resultaten nog maar te zwijgen. Dat bijna 20 procent van de Nederlanders verwacht over 10 jaar geen auto meer te hebben, kan inderdaad betekenen dat men verwacht dan naar hartenlust te hoppen, maar het zou ook iets kunnen zeggen over hoe men de economische situatie inschat.

Nog meer ruis in het menselijk brein

De confirmation bias is niet de enige storing waar we mee te maken hebben in ons beoordelingsvermogen. Het is niet alleen zo dat we bewust op zoek gaan naar informatie die bij onze denkbeelden past, we nemen deze informatie sowieso meer waar. Als je een nieuwe auto wilt gaan kopen of in verwachting bent, lijkt de wereld vol te zitten met zaken die daar mee te maken hebben. Deze observatiebias vertekent de wereld dus al zonder dat we er naar op zoek gaan. We leiden er uit af dat het automerk waar we aan dachten wel heel populair is of dat de hele wereld plotseling draait om zwangerschappen.

Alsof het nog niet genoeg is allemaal, hebben we dan ook nog eens last van een tijdsbias. We zijn ingesteld op de korte termijn en uitspraken, inschattingen en beloftes worden steeds minder waard naarmate de tijdspanne die het betreft toeneemt. Deze tijdsbias leidt soms tot niet rationele keuzes en onrealistische verwachtingen. Een studie toonde bijvoorbeeld aan dat 74% fruit kiest als dessert voor de komende week, maar 70% chocolade als het gaat om het toetje van vandaag. Het probleem is dat we vandaag niet weten wie we morgen zijn. Het is niet alleen sociale wenselijkheid wat ons tegenover Natuur en Milieu doet voorspellen dat we het eigenlijk wel gehad hebben met het autobezit. In de rationele setting van een onderzoek voelen onze lange-termijn-voorspellingen ook werkelijk solide en gemeend. Eenmaal opgewarmd door de realiteit van alle dag smelten de toezeggingen als sneeuw voor de zon. Zo’n eigen auto is toch wel heel waardevol en over 10 jaar zien we wel weer verder.

‘We’re all in this together’

Denkfouten en het selectief filteren van informatie zijn niet voorbehouden aan hen die het einde van het autobezit voorzien. Iedereen heeft er last van. Op sites van autoliefhebbers sijpelen juist de berichten door dat de (eigen) auto onverminderd populair zal blijven. En wij psychologen? Niets menselijks is ons vreemd. Ik doe er net zo hard aan mee als iedereen en verwacht dat deze blog alleen gedeeld zal worden door hen die het met me eens zijn en dat hopperfans hem misschien niet eens op zullen merken.

Een slotakkoord: Ook al druist het in tegen onze instincten, laten we proberen iets kritischer te kijken naar onze vooronderstellingen. Dan komen we steeds een stukje dichter bij de waarheid.

Bronnen

Dvorsky, G., 2013, The 12 cognitive biases that prevent you from being rational, io9, we come from the future.

Lopez, M., 2013,  Zelfcontrole: slechte lingerie, handje contantje en verbroken vriendschappen, Psychologisch.

Snyder, M & Swann, W.B., 1978, Hypothesis-Testing Processes in Social Interaction, Journal of Personality and Social Psychology, Vol. 36, No. 11, 1202-1212.

Vries, T. de, 2013, Een vijfde van Nederlanders wil auto kwijt, Metro.