De weg naar 2040

Column geschreven in opdracht voor de Metropoolregio en voorgedragen op het Debat Metropolitaan op 15 juni 2017 ter gelegenheid van de presentatie van het MIRT-onderzoek Bereikbaarheid Rotterdam Den Haag. Compilatie van eerdere blogs. Is ook gepubliceerd op digitale nieuwsbrief Metropoolregio.

The Danger from Within

Als psycholoog begin ik mijn column graag door even in ons brein te kijken. Onze hersenen zijn gelaagd opgebouwd; van heel primitief (vechten, vluchten of bevriezen als we ons bedreigd voelen), via eenvoudige conditioneringsprincipes (herhalen van gedrag wat plezier geeft en uit de weg gaan waar we bang voor zijn) tot ingewikkeld rationele denkprocessen; het zit er allemaal in. En het stuurt ook allemaal (nog steeds) ons gedrag. Het mooie van het verkeer en mobiliteit is nu, dat deze drie verschillende hersendelen constant met elkaar in de clinch liggen. In het verkeer kunnen Jurassic Park, Bokito en Einstein elkaar binnen enkele seconden moeiteloos afwisselen.

Alsof we het als een dergelijke gespleten persoonlijkheid al niet moeilijk genoeg met onszelf hebben, worden we van buitenaf ook nog eens bestookt met allerlei onmogelijke opdrachten. Zo moeten we continu bereikbaar zijn, anders vallen we buiten de boot. Ringtones, piepjes en vrolijke geluidjes uit onze smartphone laten ons de hele dag kwijlen als de honden van Pavlov: weer een mailtje, appje of tweet die we echt meteen moeten lezen, ook al zitten we op een levensgevaarlijk kruispunt in hartje Rotterdam.

We moeten al onze tijd optimaal benutten; een minuut niet benut is een minuut niet geleefd. Al weten we diep in ons hart natuurlijk wel dat tijd zo relatief is, dat je er toch nooit vat op krijgt. Als je niks te doen hebt, lijken er zeeën van te zijn; als je veel werk moet verrichten, is er altijd te kort van. Sta je op de vertraagde trein te wachten, dan duren de minuten uren; ga je op vakantie dan sta je het ene moment op Schiphol met een koffer vol verwachtingen, een paar tellen later sta je er al weer met een koffer vol herinneringen. In plaats van onszelf meer tijd te gunnen door gewoon simpelweg eens vaker rustig aan te doen, gaan we met volle kracht de wedloop met de tijd aan. Een wedloop die we nooit kunnen winnen. We ontwikkelen zelfrijdende auto’s om ook op de snelweg de tijd nog ‘nuttig’ te kunnen besteden. In afwachting van de robot willen we robots van onszelf maken. We maken elkaar gek en laten onszelf gek maken.

The Danger Outside

In vergelijking met 20 jaar geleden krijgen onze hersenen 20 keer zoveel informatie te verwerken. We raken buiten adem door de snelheid van alle informatiestromen en overrompeld door nieuwe inzichten, voordat we de  oude goed en wel een plekje hebben kunnen geven. Maar we durven niet achterop te raken en dus blijven we rennen. Tegelijk gebeurt er iets vreemds: om tijd te winnen zodat we meer van de beschikbare informatie kunnen verwerken, worden steeds weer extra informatiestromen toegevoegd: routeinformatie, informatieve websites, reisapps. Zo proberen we brand te blussen met een vlammenwerper. Maar who cares, want informatie werkt verslavend; we hebben er steeds meer van nodig om hetzelfde effect te bereiken. De afkickverschijnselen merken we pas goed als we op vakantie zijn: dagelijks vanaf het Franse platteland in de auto stappen naar de dichtstbijzijnde plek met Wifi om de berichten binnen te halen! Hoezo informatiejunks?

Binnen mobiliteit verwachten we zóveel van de techniek, dat we vergeten dat we mensen zijn. Gisteren nog was ik op radio 1 bij Tijs van den Brink (Dit is de dag) omdat serieus overwogen wordt eye-tracking in vrachtwagens verplicht te stellen. Ieder keer als de aandacht van de chauffeur 3 minuten verslapt – hetgeen high tech wordt vastgelegd met de allernieuwste spionage-apparatuur – krijgt hij een piepje om wakker te blijven. Waanzin! Zorg gewoon voor acceptabele roosters met haalbare rust- en rijtijden! Zie dit maar als metafoor voor de ratraces in de techniek die nu overal om ons heen plaatsvinden. Hoe meer machines, hoe minder mens.

Al die techniek doet onze hersenen bovendien geen goed. Toen de rekenmachine kwam, stopten we met hoofdrekenen. Wie constant op zijn navigatie vertrouwt, gebruikt zijn hypocampus (onze ‘natuurlijk navigatie’) niet meer. Adaptive cruise control, parkassist systems, automatische Hill-Hold control; als we het zelf niet meer doen, kunnen we het straks ook niet meer. Smart mobility geeft hele domme bestuurders.

The Key on the Inside

Mijn advies voor de bereikbaarheid van de regio Rotterdam – Den haag is simpel. Ga terug naar de menselijke maat en blijf zelf nadenken. Bedenk voor je meeholt met weer een nieuwe technologische gril (“de minister heeft zich vorige week gecommitteerd aan een plan om mensen door vacuümbuizen te gaan schieten”) of het misschien ook wat eenvoudiger en menselijker kan. Investeer nou eens echt in het overbodig maken van verplaatsingen in plaats van steeds meer volume door ongeveer dezelfde buis te willen persen. Neem de tijd voor mooie dingen in plaats van steeds meer pesudo-tijd  (of  ‘schijn-efficiëntie’) in de aanbieding te doen.

Mijn slotpleidooi is preken voor eigen parochie. Ga in alle lopende en komende technische ontwikkelingen blijvende samenwerking aan met gedragswetenschappers en denk niet voor burgers maar met en vanuit burgers. Dat is meer dan ‘o ja, we doen ook nog aan gedragsbeïnvloeding, hoor!’ en ‘we hebben gisteren zo’n leuke bewonersavond georganiseerd’. Dat betekent namelijk in alle infrastructurele en technische innovaties de mens en het menselijk brein centraal stellen. Mee kunnen komen in veranderingen is de enige manier die ons doet overleven en de sleutel van de deur naar verandering zit altijd aan de binnenkant.